استان اصفهان، استانی است در میانه‌ی ایران با مرکزیت شهر اصفهان. این استان با مساحتی حدود ۱۰۵٬۹۳۷ کیلومتر مربع بین ۳۰ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۷ دقیقه عرض شمالی خط استوا و ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۵۵ درجه و۳۱ دقیقه طول شرقی نصف النهار گرینویچ قرار دارد. استان اصفهان که در مرکز ایران واقع شده‌است از شرق به استان‌های یزد و خراسان جنوبی، از شمال به استان‌های سمنان، قم و مرکزی، از غرب به استان‌های لرستان و چهارمحال و بختیاری، از جنوب به استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و فارس محدود است.[۳]اصفهان قطب تولید آهن، فولاد، مصالح ساختمانی و پتروشیمی در ایران است.[۴]

صفهان
مرکز	اصفهان
مساحت	۱۰۷٬۰۲۷ کیلومترمربع
جمعیت (۱۳۹۰)	۴٨٧٩٣١٢[۱]
تعداد شهرستان‌ها	۲۲
منطقه زمانی	IRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی)	IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)
زبان(های) گفتاری	فارسی ، لُری
نماینده ولی فقیه	سید یوسف طباطبایی‌نژاد
استاندار	رسول زرگرپور[۲]

نقشه استان اصفهان به تفکیک شهرستانها

محتویات

    ۱ آمار
    ۲ استان
    ۳ مردم
        ۳.۱ دین
    ۴ وجه تسمیه
    ۵ منابع
    ۶ پیوند به بیرون

آمار

۱۰ درصد از بیابان‌های ایران در استان اصفهان است که بخش اعظم آن را شهرستان‌های نجف آباد، اردستان، نطنز، آران و بیدگل، کاشان و اصفهان شامل می‌شود. حدود ۳۴۰ هزار هکتار از جنگل‌های دست‌کاشت ایران نیز در استان اصفهان و از این وسعت ۹۰ هزار هکتار در شهرستان اردستان قرار دارد.[۵]
استان
صنایع دستی در شهر اصفهان

استان اصفهان یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید انواع مختلف صنایع دستی ایران بشمار می‌رود. این استان از دیرباز گهواره هنرهای زیبا و صنایع دستی بوده‌است. تزئینات آجری، کاشی کاری، گچ بری و انواع خط در آثار تاریخی اصفهان، از قرن‌ها پیش تا دوره معاصر، بر اطراف و جوانب مناره‌ها و داخل و خارج مساجد، قصرها و هنرهای زری دوزی و قلم کاری، ترمه و نقره کاری و زرنگاری و رونویسی انواع کتاب، قرآن و قطعات نگارگری و نقاشی جملگی به مرکزیت هنری اصفهان گواهی می‌دهند.

سیم کشی، زرکشی، زربافی، گلابتون دوزی، منبت گلپایگان، پولک دوزی، زنجیره بافی، قالی بافی و نساجی از صنایع دستی رایج اصفهان است. این صنایع در عهد شاهان صفوی رونق فراوان داشت. در دوران قاجاریه، بازار صنایع دستی در اصفهان از رونق افتاد. ولی بعد از انقلاب مشروطه باز توسعه یافت. به طور کلی طرح و نقش عموم دست ساخته‌های اصفهان اعم از فرش و قلمکار و ظروف قلم زنی و کاشی، دوختنی‌های روی پارچه تحت تأثیر طرحهای تزئینی دوران صفویه قراردارد و طراحان اصفهان، به نسبت قدرت درک و مهارت خود از آثار قدیمی برمی‌گیرند و با خلاقیت خود، آنها را زیباتر می‌سازند.
مردم

مردم استان اصفهان به طور عمده از مردم فارس هستند. قومهای مختلف دیگری نیز در این استان ساکن هستند که به ترتیب جمعیت عبارتنداز: لرها، ترک‌ها، ارمنی‌ها، گرجی‌ها، یهودی‌ها، کولی‌هاوعرب‌ها.
دین

بیشتر مردم این استان مسلمان هستند همچنین مسیحیان، کلیمیان و زرتشتیان نیز اقلیتهای غالب توده مردمی استان اصفهان را تشکیل می‌دهند. تفکیک دین خانوارهای استان چنین است: ۴۵۵٩٢۵۶ کل خانواده استان اصفهان، ۴۵۳۲۰۳۰ خانواده مسلمان، ٩١٣٠ خانواده مسیحی ، ۹۵۱ خانواده کلیمی ، ۴۴۵ خانواده زرتشتی، ۷۰۵۰ خانواده متدین به سایر دینها در استان زندگی می‌کنند.[نیازمند منبع] کهنگ (اردستان)، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان اردستان در استان اصفهان ایران است. این روستا در دهستان برزاوند قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۸۵۴ نفر (۲۵۹خانوار) بوده‌است

استان قم

قم
مرکز	قم
مساحت	۱۱۳۱۶ کیلومترمربع
جمعیت (۱۳۹۰)	١١۵١۶٧٢ [۱]
پراکندگی	۹۲٫۴
تعداد شهرستان‌ها	۱
منطقه زمانی	IRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی)	IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)
زبان(های) گفتاری	فارسی، ترکی، کردی، لری[۲][۳]
استاندار	محمدصادق صالحی منش

استان قم در جنوب استان تهران ، شمال استان اصفهان و شرق استان مرکزی و غرب استان سمنان در ایران واقع شده‌است. مرکز آن شهر قم است.
جغرافیا

به طور متوسط استان قم ۹۳۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد.حدود یک چهارم از مساحت استان را مناطق کوهستانى و کوهپايه اى تشکيل می‌دهد و باقی دشت می‌باشد. با توجه به تفاوت زياد ارتفاع ( از ۸۰۰ تا ۳۳۳۰ متر ) استان قم آب و هوای متفاوتی ( از اقلیم کویری و خشک گرفته تا معتدل و کوهستانى و آب و هوای نیمه بیابانی ) دارد.[۴]
تاریخچه استان

استان قم دارای مساحتی حدود ۱۴۶۳۱ کیلومتر مربع بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۷۵، به مرکزیت قم دارای یک شهرستان و یک شهر به نام قم بوده‌است که پس از آن پنج سکونتگاه بنام جعفریه (گازران سابق)، کهک، قنوات (حاجی آباد لکهای سابق)، سلفچگان و دستجرد تبدیل به شهر شده‌اند. در سال ۱۳۷۵ جعفریه داری ۵۴۰۴ نفر و کهک ۲۴۴۸ نفر، قنوات 16868 نفر و دستجرد ۱۰۹۴ نفر جمعیت داشته‌اند. با توجه به منابع متعدد تاریخی موضوع استقلال استانی قم به اواخر قرن دوم هجری باز می گردد. قم تا اواخر قرن دوم هجري تابع اصفهان بود و حاكم مستقلي نداشت. در زمان هارون الرشيد از اصفهان (که شامل چندین استان فعلی کشور بود) جدا شد. این موضوع به علت تعارض مذهبی و سیاسی با حاکمیت مرکزی و عدم پرداخت خراج به آن حکام بود[۵] با وجود قدمت, موقعیت مهم جغرافیایی و اهمیت این شهر, به علت تعارض مستمر با حاکمیت مرکزی حتی در تاریخ معاصر تا قبل از پیروزی انقلاب ایران در هر دوره سعی شده بگونه از اهمیت آن بکاهند. در زمان سلطنت پهلوی این امر بشکل توجه بیش از حد به شهرهای همجوار آن مثل اراک و ساوه صورت پذیرفت

تقسیمات کشوری

مرکزی بخش مرکزی تهران سمنان اصفهان جعفرآباد خلجستان سلفچگان کهک قم استان قم (شهرستان قم) دریاچه نمک

استان قم درقالب ۱ شهرستان دارای ۵ بخش، ۱۰ دهستان و شامل: ۶ شهر و ۳۶۳ آبادی دارای سکنه‌است.

شهرستان قم:

• بخش‌ها: بخش مرکزی، جعفرآباد، خلجستان، کهک و سلفچگان.

شهرها: قم، جعفریه، دستجرد، سلفچگان، قنوات و کهک.

جمعیت و مردم

جمعیت شهرستان قم در سال ۱۳۸۵ برابر با ۹۵۹٬۸۵۲ نفر بوده‌است که ۱۶/۹۱ درصد آن در نقاط شهری ساکن می‌باشد. نسبت جنسی ۱۰۵ مرد به ازای ۱۰۰ زن. بعد متوسط خانواده ۴/۷۴ نفر می‌باشد که در نقاط شهری ۴/۷۹ نفر در نقاط روستائی ۴/۲۵ نفر می‌باشد. ۹۹/۷۶ درصد جمعیّت شهرستان مسلمان و مابقی را پیروان دیگر ادیان الهی تشکیل می‌دهند. این استان به عنوان یک استان مهاجرپذیر مطرح است.[۶]

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان قم به قرار زیر بود: ۶۴٫۴ فارس (۶۴٫۷% مرد، ۶۴٫۹% زن)، ۲۵٫۸ ترک (۲۷٫۶% مرد، ۲۴٫۶% زن)، ۱٫۷ کرد (۱٫۷% مرد، ۱٫۸% زن)، ۲٫۵ عرب (۰٫۹% مرد، ۳٫۵% زن)، ۰٫۴ بلوچ (۰٫۹% زن)، ۰٫۴ لُر (۰٫۹% مرد)، ۰٫۳ شمالی شامل گیلک، مازنی، تالشی و ترکمن (۳٫۴% مرد، ۲٫۶% زن) و ۱٫۷ سایر بودند.[۷]
موقعیت اقتصادی

قدمت صنعت در این استان به سال ۱۶۰ هجری قمری باز می‌گردد.[۸] پایه اقتصاد استان قم بر كشاورزی، دامداری و صنعت(صنایع دستی و ماشینی) استوار گردیده‌است . در زمینه صنعت، این استان با توجه به امكاناتی كه در سالهای اخیر در آن به وجود آمده‌است و بین دو قطب صنایع مونتاژی و وابسته در تهران و صنایع نسبتاً بنیادی در اصفهان قرار گرفته، به محل فعالیت صنعتگران در رشته‌های میانی و معدنی تبدیل شده‌است. پایه صنعت در قم را صنایع كانی غیرفلزی تشكیل می‌دهد.

استان سمنان
مرکز	سمنان
مساحت	۹۷٬۴۹۱ کیلومترمربع
جمعیت (۱۳۹۰)	۶۳۱،۲۱۸ نفر[۱]
پراکندگی	۶
تعداد شهرستان‌ها	۸
منطقه زمانی	IRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی)	IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)
زبان(های) گفتاری	فارسی، مازندرانی

استان سمنان یکی از استان‌های کشور ایران است. مرکز آن شهر سمنان است. مساحت این استان برابر با ۹۷٬۴۹۱ کیلومتر مربع^[۲] که ۵٫۹ درصد مساحت کل کشور را شامل می‌شود. این استان از نظر مساحت ششمین استان ایران است.

این استان از جانب شمال به استان‌های خراسان شمالی، گلستان و مازندران، از جنوب به استان‌های خراسان جنوبی و اصفهان، از مشرق به استان خراسان رضوی و از مغرب به استان‌های تهران و قم محدود است.

تقسیمات کشوری

این استان هم‌اکنون دارای 8 شهرستان، ۱۸ شهر، ۱۱ بخش و ۲۹ دهستان است. شهرستانهای این استان شامل: ۱- سمنان ۲ - شاهرود ۳- دامغان ۴ - گرمسار ۵ - مهدیشهر ۶- سرخه ۷- میامی ۸- آرادان می‌باشد.

مردم

در ۱۳۸۵، جمعیت استان ۵۸۹٬۷۴۲ نفر بوده که از این تعداد ۴۴۰٬۵۵۹ نفر در مناطق شهری ساکن بوده‌اند.^[۳] تراکم نسبی جمعیت در همین سال ۶ نفر در هر کیلومترمربع بوده‌است. استان سمنان کمترین تراکم نسبی جمعیت در ایران را دارد.^[۲] جالب توجه اینکه این استان پهناور کمتر از یک درصد جمعیت کشور را در خود جای داده‌است.

تقریباً تمامی مردم این استان مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. بر پایه سرشماری سال ۱۳۸۵ از ۵۸۹٬۷۴۲ نفر جمعیت استان ۵۸۶٬۲۹۷ نفر مسلمان، ۲۹ نفر زرتشتی، ۳۲۹ نفر مسیحی، ۱ نفر کلیمی، ۶۴۵ نفر سایر و ۲۴۴۱ نفر اظهار نشده در استان زندگی می‌کنند.^[۴]

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان سمنان به قرار زیر بود: ۹۱٫۵ فارس (۹۱٫۷٪ مرد، ۹۱٫۸٪ زن)، ۱٫۵ ترک (۱٫۷٪ مرد، ۱٫۶٪ زن)، ۴٫۶ شمالی شامل مازنی، گیلک، تالشی و ترکمن (۳٫۳٪ مرد، ۴٫۹٪ زن)، ۰٫۸ کرد، ۰٫۱ لر (۱٫۷٪ مرد)، ۰٫۸ سایر و ۰٫۸ بدون جواب بودند.^[۵]

ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی

استان سمنان به خاطر موقعیت جغرافیایی، اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی ومحدودیت‌های آب وخاک، از موقعیت کشاورزی مطلوبی برخوردار نیست. تنها دو درصد از کل مساحت استان زیر و دیم است. عمده‌ترین محصولات این استان را گندم، جو، سیب زمینی، پنبه (وش) بومی و ورامینی، یونجه، اسپرس، شبدر و چغندرقند تشکیل می‌دهند. از لحاظ دامداری این منطقه به علت دارا بودن مراتع از وضعیت نسبتا” خوبی برخورداراست. استان سمنان با ۵٫۵ میلیون هکتار مرتع و ۲٫۵ میلیون واحد دامی یکی از قطب‌های دامپروری کشور به شمار می‌آید. استان سمنان از مراکز قابل توجه صنایع دستی و از قطب‌های صنعتی کشور به شمار می‌رود. دراین استان انواع صنایع دستی نظیر قالی بافی، گلیم بافی، نمد مالی، سرامیک و و … وجود دارد.

مطالعات زمین‌شناسی انجام شده نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین تشکیلات از سنگ‌های دیرین‌زیستی تا آبرفت‌های دیرین‌زیستی در شمال سمنان، و سرخه اطراف شهمیرزاد و جنوب ارتفاعات شمال دامغان و شاهرود وجود دارند. سنگ‌های دوران میان‌زیستی در شمال شهمیرزاد در حوالی و جام دیده می‌شود. رسوبات دوره دوران ترشیاری از سمنان تا شهرستان سرخه دیده می‌شوند.بنابراین دهها کارخانه و معدن گچ در این شهرستان ( شهرستان سرخه )وچند شهرک صنعتی تخصصی گچ فعال می باشند و مقدارزیاد از گچ مصرفی کشور را این شهرستان تامین میکند . سنگ‌های دوران کواترنری نیز از کوه‌های شمالی تا دشت کویر دیده می‌شوند^{[نیازمند منبع]}.

پارک ملی توران و پارک ملی کویر از پارک‌های ملی ایران هستند که در استان سمنان قرار دارند.

پیشینه تاریخی

استان سمنان در دوران باستان بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده گانه اوستایی بود. حتی تهمورث دیوبند را بنیانگذار شهر سمنان می‌دانند و البته عده دیگری از تاریخ نویسان مژگان بانو که از شاهزادگان دوره حکومت محلی خیرخواهان بوده است را بنیانگذار شهر سمنان می دانند و اکنون بقایای قلعه مژگان بانو که در قسمت شمال غربی شهمیرزاد واقع شده و در دوره حمله مغول تخریب شده را گواه این موضوع می دانند و برخی از دانشمندان، این ایالت را گیلان فعلی می‌دانند ولی قدر مسلم این که ورن یا ورنه متشکل از صفحات جنوبی البرز و خوار شمال سمنان، دامغان، خوار، دماوند، فیروزکوه، شهمیرزاد، سرخه، ده‌نمک و آهوان، قوشه، مازندران بوده‌است.

این منطقه در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان، کومیسنه یا کومیشان (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت یا پرتو به شمار می‌رفت. در این دوره سمنان و سرخه شهرهای سرحدی ایالت‌های پارت و ماد به شمار می‌رفت. به همین علت برخی از مورخان، زمانی این شهرها را جزو مادها و گاهی جزو پارت‌ها به حساب می‌آورند. این ایالت که در زمان ساسانیان به پشتخوارگر تغییر نام داده، شامل همان شهرهایی بود که در ایالت ورن وجود داشتند. حد غربی این ایالت، خوار (گرمسار فعلی)، حد شرقی آن شاهرود و حد شمالی آن، کوهستان‌های جنوبی طبرستان بود.

سلوکیان بزرگ‌ترین عامل یونانی کردن مشرق بودند و به همین جهت، برای ادامه فرمان روایی خود نظر مساعد مردم را لازم داشتند و برای این کار تقریباً شصت شهر در مشرق و ایالت پارت بنا کردند. یکی از این شهرها آپاما یا روستای لاسجرد فعلی است که در غرب شهرسرخه واقع شده و دیگری شهر هکاتم‌پلیس (صد دروازه) است که عده‌ای آن را دامغان می‌دانند. اشکانیان ایالات ایران را به هجده بخش وسیع تقسیم کردند که یکی از ایالت‌های مهم آن کمیسن قومیس یا قومس در نواحی سمنان و دامغان و سرخه و خوار (گرمسار )کنونی بود.

در نیمه قرن هفتم میلادی در زمان یزدگرد سوم، آخرین پادشاه سلسله ساسانی، مهاجمان عرب کشور ایران را به تصرف خود درآوردند. اعراب نخست شهر بزرگ و آباد ری را تسخیر کردند، سپس به شمال شرقی رفته و به سرزمین کومش (شهرهای سمنان، دامغان، بسطام ، سرخه ) رسیدند و آن ر اتسخیر کردند.

استان سمنان در دوره‌های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس (کومش) به شمار می‌آمد. استان سمنان طی تاریخ دو هزار ساله خود شاهد فراز و نشیب‌ها، جنگ‌ها، شکست‌ها و پیروزی‌های بی شمار بوده‌است. در دوره‌های بعدی نیز این منطقه مورد توجه خاص حکومت‌های مرکزی قرار گرفت و منازعه‌ها و مناقشه‌های متعدد بر سر این منطقه بین قدرتمندان درگرفت.

دردوران حکومت امویان و عباسیان به ویژه پس از قتل ابومسلم خراسانی به دست منصور دوانیقی، شورش و بلوا سراسر ایران را در برگرفت و نهضت‌های بی‌شماری به وقوع پیوست که از مهم‌ترین آن‌ها قیام سنباد زردتشتی بود. در اندک زمان، زرتشتیان طبرستان و نواحی جنوب طبرستان یعنی سنگسر (مهدی‌شهر) و شهمیرزاد و فولاد محله، به دور رهبر این نهضت جمع شدند و قومس و ری را به تصرف در آوردند، ولی در ساوه شکست خوردند و سنباد به قومس گریخت و پس از ضبط خزاین ابومسلم رو به طبرستان نهاد. وی پس از مدتی در دره‌های سنگسر و شهمیرزاد به قتل رسید.

ایالت کومش از کانون‌های مهم اسماعیلیان در قرن‌های ششم و هفتم هجری بود. به طوری که در این ایالت ۱۵۰ قلعه در اختیار این فرقه بود که هر مجموعه از آن‌ها را یک کدخدا و هر قلعه مجزای آن را یک محتشم که به منزله فرماندار کل یا حاکم بزرگ بود، زیر نظر داشت.که قلعه ای در روستای جوین شهرستان سرخه در میان کوههای سربه فلک کشیده هنوز پابرجا می باشد .

سمنان در دوران مغول، هم چون سایر نقاط ایران از حمله و کشت و کشتار این قوم در امان نماند و متحمل خسارات جانی و مالی بسیار شد. این کشت و کشتار، در زمان تیمور لنگ نیز که از سال ۷۸۳ هجری حمله به ایران را شروع کرد، ادامه یافت.

پس از ظهور و استقرار حکومت صفویان، شاه اسماعیل صفوی به سرکوب گردن کشان ولایت‌ها پرداخت. از جمله، حاکم قلعه فیروزکوه را دستگیر کرد و به این ترتیب، ولایت فیروزکوه و خوار، سمنان و سنگسر وسرخه به تصرف صفویان درآمد.

کریم خان زند با عنوان وکیل الرعایا مدت ۲۹ سال در ایران سلطنت کرد، ولی در این مدت شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام،سرخه را در اختیار بزرگان خانواده قاجار قرار داد. بعد از مرگ خان زند، آغا محمد خان شیراز را ترک کرد و به طرف کومش و دامغان رفت و با گرد آوردن عده‌ای از افراد قبیله خود، سرانجام توانست به ولایت کومش (سمنان، دامغان و بسطام وسرخه ) و ولایت جنوبی دریای خزر دست یابد.

پس از آغا محمد خان، برادر زاده وی به نام فتحعلی شاه قاجار بر اریکه سلطنت تکیه زد و از همان ابتدای سلطنت، سرزمین قومس را که زادگاهش بود مورد توجه قرار دارد و ذوالفقار را به عنوان حاکم سمنان برگزید.قلعه جهان آباد در جنوب سرخه از بناهای باقی مانده از دوران حکومت ذوالفقار خان می باشد . نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجاریه بر سر زبان‌ها بود، لیکن در دوران حکومت پهلوی اول، قومس ( فرمانداری کل سمنان یا استان سمنان فعلی ) در شمار شهرهای استان دوم، یعنی مازندران در آمد.

در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی در زمان نخست وزیری دکتر علی امینی و وزارت کشور سپهبد عزیزی، به پیروی از سنت تاریخی، طبق تصویب نامه هیئت وزیران، ایالت کومش (سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام و سرخه) و جنوب طبرستان یعنی سنگسر (مهدیشهر)، و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها) از نظر تقسیمات کشوری به نام فرمانداری کل سمنان نامگذاری شد. مرکز حکومت آن نیز در شهر سمنان تعیین و مستقر گردید.

در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه شدن دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد و مرکز آن نیز همچنان شهر سمنان باقی ماند. البته طبق تقسیمات کشوری سال‌های اخیر، سه شهر دماوند، فیروزکوه و ورامین از استان سمنان جدا گردیدند.